De duisternis van de nacht zorgt ervoor dat we niet zien wat er op ons afkomt. Net daarom voelen we angst: voor het onbekende, voor vreemde geluiden, voor verontrustende gedachten. Tegelijk is er ook een type mens dat energiek en inventief wordt bij al die nachtelijke spanning. De ridder, krijgsman en avonturier vinden in de nacht immers een bondgenoot. Geen betere tijd dan de nacht voor een aanvalsplan en een bloedstollende strijd. De ontdekkingsreizigers vinden in een verafgelegen land sensatie in vreemde nachtelijke rituelen.
Guillaume Philidor van den Burggraff (lithograaf), Antwerpsche maan-spokery [op 19 juni 1826], lithografie, 1826, 19,3 x 27,7 cm. (UA CST, BC, MP 19.1)
Guillaume Philidor van den Burggraaff (1790-na 1826) was een Brusselse kunstenaar. Hij maakte nieuwsprenten, stadsgezichten en tal van portretten. Deze lokale nieuwsprent toont de Antwerpse protestantse kerk, de zogeheten Brabantse Olijfberg aan de Lange Winkelstraat, en een menigte die dacht dat de duivel er aan het spoken was. Achteraf bevestigde de politie dat het de weerkaatsing van het maanlicht was.
Vooraleer de eerste ‘kranten’ verschenen - dat was in de zeventiende eeuw - bestonden er andere massamedia in gedrukte vorm. Zo werden liederen en nieuwsprenten ingezet om over belangrijke gebeurtenissen te berichten. Door hun goedkope prijs waren ze toegankelijk voor een breed publiek. Veel nieuwsprenten brachten het relaas van militaire aangelegenheden, maar objectief en betrouwbaar is deze berichtgeving vaak niet. Mondelinge tradities waren ook van groot belang om nieuws te verspreiden. Een stadsbode plaatste zich bijvoorbeeld strategisch op een drukke marktplaats om belangrijke boodschappen te verkondigen.
___Wist je dat … een lithografie een populaire druktechniek is? Deze grafische techniek dateert uit de late achttiende eeuw en betekent letterlijk steendruk. Een lithograaf maakt gebruik van een kalksteen, van inkt, talkpoeder en Arabische gom om een tekening te fixeren in de steen. Wanneer men de steen vochtig maakt, stoten de vette delen het water af. Tenslotte vet de lithograaf het beeld in met een inktroller en kan de tekening meermaals gedrukt worden.
Als je wil zien hoe dit precies in zijn werk gaat, bekijk dan zeker dit filmpje van het Van Gogh Museum in Amsterdam.
Franciscus Huberti (graveur), Avent-gebedt en De hel, kopergravure, c. 1680, in-12°. (RG, 3117.C3)
Ten tijde van de Contrareformatie bedacht de Antwerpse graveur Franciscus Huberti (of Huybrechts, 1630-1687) de berijmde devotieprenten. De bovenste helft van de bidprent bevat een afbeelding, daaronder staat een kort gebed. Zulke devotieprenten verschenen afzonderlijk of gebundeld. In het avondgebed verzoekt men om goddelijke bescherming, in het andere gebed blijkt de angst voor het hellevuur.
De Contrareformatie was een hervormingsbeweging binnen de katholieke kerk, als tegenreactie op de protestantse Reformatie, ingezet door (o.a.) de Duitser Maarten Luther (1483-1546). Zij vindt haar oorsprong in de zestiende eeuw en zal, met name in de Zuidelijke Nederlanden én in Antwerpen, aan kracht winnen. Ook de jezuïetenorde speelde een belangrijke rol in deze heropleving van het katholicisme. De sporen van de Contrareformatie dringen diep door in de literatuur, kunst en architectuur uit die tijd. Alles is doordrongen van het ideaal om het katholieke geloof weer te versterken én alle media worden ingezet om die boodschap uit te dragen. De gebedsprenten van Franciscus Huberti passen volledig in die tijdsgeest.
Ben je geboeid door de 17de-eeuwse bidprentjes van Franciscus Huberti? Bekijk dan zeker deze omvangrijke bundel.
Anoniem, Zee-togt van kapitein Charles Leig, gedaan na Gujana ... in het jaar 1604. Leiden: Pieter Van der Aa, 1706, in-8°. (UA CST, BC, MAG-P 12.432)
Hoe spannend moet het zijn geweest om onbekend gebied te verkennen in een tijd waarin de wereld nog zoveel had prijs te geven? Zo hadden de Engelsen hun zinnen gezet op een tocht naar Guyana, een ruim gebied in het noorden van Zuid-Amerika. Ze wilden een permanente kolonie vestigen in Suriname in hun zoektocht naar goud. De Engelse koopman Charles Leigh voer er in 1604 heen.
De intocht van Charles Leigh en gevolg werd omarmd door een deel van de bevolking, maar een andere groep, de ‘Karaïben’, beraamde een verrassingsaanval. Ze slaagden erin om de Engelsen te verjagen. De auteur van het reisverhaal kon net op tijd ontsnappen. Hij stormde naar het nabije Engelse fort waar hij zijn metgezellen inlichtte. Zodra de Engelse trompetten en musketten weerklonken, kozen de Karaïben het hazenpad. Latere expedities van de Engelsen zouden wel succesvol blijken.
De Zee-togt van kapiteyn Charles Leig maakt deel uit van de Buku Collectie. De Leidse boekverkoper en uitgever Pieter van der Aa vertaalde reisverslagen van de 15de tot de 18de eeuw naar het Nederlands. Met zijn ondernemerstalent speelde hij slim in op de groeiende populariteit van dergelijke publicaties.
___Wist je dat … de Bijzondere Collecties 40 reisverhalen uit de Buku Collectie bezit? Hiertussen bevinden zich de twee expedities naar India onder leiding van de Portugese ontdekkingsreiziger Vasco Da Gama (1460/69-1524) en de vier reizen naar Amerika door de Italiaan Christoffel Columbus (1451-1506).
Edgar Allan Poe, Tales of mystery and imagination. Londen: Oxford University Press, 1934. (UA CST, ALG, MAG-COLL 166.21)
Slachtoffers sterven een pijnlijke dood wanneer de ‘rode dood’ door een fictief land trekt. Prins Prospero, zich van geen kwaad bewust, organiseert een gemaskerd bal in zijn versterkte abdij. Hij versiert er zeven vertrekken, telkens in een andere kleur. In de zevende, zwarte, kamer staat een houten klok die elk uur even een pauze inluidt. Klokslag middernacht verschijnt een nieuwe gast, gehuld in een rode lijkwade en met een afschrikwekkend masker. Nadat ze hem proberen te ontmaskeren, vallen Prospero en zijn gasten dood neer.
‘The Masque of the Red Death’ is een angstaanjagend kortverhaal van de toonaangevende Amerikaanse schrijver Edgar Allan Poe (1809-1849). Het verscheen postuum in Tales of mystery and imagination, waarna later verschillende varianten verschenen. Poe was gefascineerd door het occultisme en satanisme. De raadselachtige dromen die hij daaraan overhield, bezorgden hem slapeloze nachten. Die dromen verwerkte hij in zijn spannende verhalen. Door zijn klassiek geworden The Murder in the Rue Morgue uit 1841 over rechercheur Auguste Dupin wordt Poe beschouwd als de uitvinder van het detectiveverhaal.